مرجع تخصصی آب و فاضلاب

اگر به مدت دو ساعت به سمت شمال شهر نیویورک برانید به یک منطقه وسیع و تالاب مانند به وسعت یک زمین فوتبال می رسید که در کنار یک جاده با حالت پررمز و رازی به وجود آمده است. مردم از کیلومترها دورتر برای آشامیدن آب زلال و شفاف این منطقه هجوم می آورند، چون اعتقاد عامه بر این است که این آب جوشان متعلق به یک چشمه طبیعی است.
این در حالی است که دانشمندان می گویند حقیقت مربوط به این محل، کمی رمانتیک است، بدین معنی که جوشیدن این آب ناشی از شکستگی در یک تونل قدیمی با عمر ۷۰ ساله است که صدها فوت زیر زمین قرار دارد. چون این تونل برای انتقال آب به یک شهر بزرگ است، از این تونل روزانه بالغ بر ۳۶ میلیون گالن آب نشت می کند. این موضوع بیانگر یک حقیقت بزرگ تر در سطح کشور امریکا است و آن چیزی نیست جز آنکه «زیرساخت های مربوط به خطوط آب برای شهرها شدیداً کهنه شده اند و نیاز به انجام تعمیرات مشهود است». سازمان حفاظت محیط زیست امریکا (EPA) اعلام کرده است که این کشور نیازمند سرمایه گذاری ۲۷۷ میلیارد دلاری طی دو دهه آینده برای تعمیر و بهبود سیستم های آب آشامیدنی خود است. البته مهندسان صنایع آب، این عدد را حدود ۴۸۰ میلیارد دلار برآورد کرده اند. تصفیه خانه های آب که بیشتر تحت مدیریت دولت های ایالتی و شهری است، تاکنون هیچ گاه نیازمند چنین بهبودهایی نبوده است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

خشکسالی هر چند سال یکبار به یادمان می‌آورد که سدسازی و مدیریت مبتنی بر عرضه آب با همه هزینه‌های نجومی و منابعی که برایش خرج کرده‌ایم پاسخگو نیست و همانا باید صرفه جویی کرد.
هر خشکسالی مهر باطلی بر رویکرد سازه‌ای و سدسازی به‌عنوان تنها راه حل مشکل آب می‌زند و ثابت می‌کند که مدیریت درست آب، اعمال مدیریت تقاضاست که بدون هزینه سرسام آور، با راهکارهای پیشنهادی سازمان ملل، با موازین توسعه پایدار، و با اصل ۴۴ قانون اساسی هماهنگ و سازگاراست.
اگر با نگاهی سبز به جریان اصل ۴۴ قانون اساسی در پیکره‌های گوناگون اداره جامعه بنگریم به نکات مهمی برخورد می کنیم. می‌گوییم نگاه سبز چون نگرشی است فراجناحی، صلح جو، عدالت خواه، و امانت دار که درزمان بهره برداری، حفاظت از سرزمین را نیز واجب می‌داند تا همانند گذشتگانمان آن را به سلامت تحویل نسل دیگردهد و آنان نیز بتوانند مانند ما از مواهب سرزمین بهره ببرند. نگاهی است ملی و فراگیر. پاسدار حقوق فردی و اجتماعی است. تلاش در راستای امنیت غذایی را وظیفه می‌داند.
نگاه سبز، توسعه را پایدار می‌خواهد نه برای برش زمانی یا بازه موقت. خوب که نگاه کنیم توسعه پایداری که سازمان ملل در گردهمایی سران زمین در ۱۹۹۲ ریودوژانیرو آن را به امضای سران کشورها رسانده، همانند نگاه گذشتگان ما اندیشمندانه، بلندمدت، صرفه جویانه، و حافظ سرزمین است که به دست مردم پی ریزی و تصمیم‌گیری می‌شود. توسعه پایدار در قانون اساسی ما و به ویژه در اصل ۴۴ تبلوری ریشه‌ای دارد.
اینک از چشم‌انداز اصل ۴۴ و توسعه پایدار، به پیکره‌های گوناگون اداره جامعه نگاه می‌کنیم و سپس سه پیکره را بررسی خواهیم کرد. هرجاکه اصل ۴۴ جاری است معیارهای زیر جلوه می‌نماید:
۱) هماهنگی با موازین اقتصادرفاه، تخصیص مؤثر و هزینه مؤثر
۲) هماهنگی با موازین صرفه جویی و پیشگیری از هدررفت منابع
۳) هماهنگی با موازین حفاظت از سرزمین و محیط زیست
۴) سازگاری با حقوق فردی و اجتماعی شهروندان
۵) سازگاری با منافع ملی
۶) سازگاری با دستورالعمل‌های توسعه پایدار،
۷) بالندگی و شکوفایی

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

با توجه به بروز پدیده خشکسالی در سال جاری و لزوم بهبود روشهای استفاده از آب و برق و نهادینه نمودن فرهنگ صحیح مصرف حاملهای انرژی، موضوعات بررسی مهمترین اثرات اقتصادی و اجتماعی سیل و خشکسالی و روشهای کمک دولت در کاهش این اثرات و طرح جامع خشکسالی به عنوان حلقه گمشده در برنامه ریزی مدیریت منابع آب ایران به حساب می آید.
پدیده های خشکسالی و سیل از نظر فراوانی، شدت، تداوم و گسترش آنها یکی از فرایندهای مهم در اکثر کشورها و بخصوص کشور ما است. یکی از مهمترین مسایل روز جامعه ما نگرش نو و پایدار به منابع آب و برنامه ریزی آن می باشد، تا بتوانیم پدیده های سیل، خشکسالی و کم آبی را بهتر شناخته و اثرات اقتصادی و اجتماعی و زیست محیطی آن را بررسی نموده و برای مدیریت آن برنامه ریزی اصولی انجام دهیم.
کشور ما دارای اقلیمی خشک تا نیمه خشک، با متوسط بارندگی سالیانه ۲۴۰-۲۲۰ میلیمتر است که تقریباً یک سوم متوسط بارندگی خشکی ها و کمتر از یک سوم بارندگی متوسط کره زمین را دارا می باشد.
علاوه بر نقصان، توزیع نامناسب مکانی و زمانی و بارندگی و شدت بارشها از یک طرف در زمان بارش باعث ایجاد سیلهای مخرب و از طرف دیگر باعث ایجاد کم آبی ها و خشکسالی های متناوب می گردد. این عوامل بدنبال خود تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی گوناگونی را سبب می شود.
شناخت این تاثیرات در تدوین برنامه های دقیق برای کاهش این تاثیرات توسط دولت مفید و موثر خواهد بود. بنظر این مقاله اگر با تلفیق دو برنامه اقدامات ارسالی (مدیریت ریسک) و اقدامات انفعالی (مدیریت بحران) هر دو در قالب یک طرح اقدام ملی مطابق قوانین مصوب شده ملی و جهانی صورت گرفته و به اجرا درآیند می توانند در کاهش تاثیرات سوء متنوع و مختلف سیل و خشکسالی موثر و مفید واقع شوند.
اما «آب» به عنوان منبع حیات از عوامل رشد و توسعه در جوامع بشری می باشد. با نگاهی به تاریخ مشاهده می شود، در جایی که آب وجود داشته زمینه های تمدن فراهم شده است.
مقایسه کشورهای واقع در منطقه معتدله با کشورهای مستقر در نواحی خشک و نیمه خشک زمین نشان می دهد که کمبود آب، به ویژه آب با کیفیت خوب یکی از عوامل مهم بازدارنده توسعه کشاورزی و اقتصادی و اجتماعی در اکثر کشورهای درحال توسعه بخصوص کشورهای واقع شده در کمربند خشک و نیمه خشک وگرم جهان است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

بحران آب بیش از هر جنگی ، جان انسان ها را می گیرد و اگر شرایط فعلی ادامه یابد ، ۵۰۰ میلیون نفر تا ۹ سال دیگر از امکانات بهداشتی بی بهره خواهند بود و تا سال ۲۰۲۵ میلادی نیز ۸۰۰ میلیون نفر از جمعیت جهان ، آب غیربهداشتی مصرف خواهند کرد. "
این سخن را چندی پیش نماینده سازمان ملل متحد در ایران عنوان کرده بود.
● آب آلوده ، عامل ۱۰ درصد بیماری ها
سازمان بهداشت جهانی ، آب ناسالم را عامل یک بیماری از هر ده بیماری و ۶ درصد مرگ و میرها در سراسر جهان می داند. تب روده ای یا حصبه و تب مالت از مهمترین بیماری های ناشی از استفاده از آب آلوده به میکروب ها است که در جریان آن مغز، سیستم عصبی و چشم از مهمترین بافت هایی هستند که در جریان این بیماری ها آسیب می بینند.این گزارش می افزاید: در کشورهای توسعه یافته آب در کمتر از یک درصد موارد عامل مرگ و میر افراد است که این میزان در کشورهای در حال توسعه به ۱۲ تا ۲۳ درصد می رسد.
همچنین در گزارشی که بانک جهانی از وضعیت آلودگی آبهای جهان که با عنوان " شاخص‌های توسعه جهان" گزارشی منتشر کرده است، نقش صنایع غذایی و نوشیدنی و فاضلاب های شهری در آلوده کردن آب‌های ایران را ‪ ۴۳/۸درصد برآورد شده است. بر اساس این گزارش، صنایع تولید فلزات اولیه با ‪ ۱۷/۲و صنایع نساجی با ‪ ۱۲/۵درصد پس از فاضلاب های شهری ، صنایع غذایی و نوشیدنی بیشترین نقش را در آلودگی آب‌های ایران از جمله کارون به عنوان بزرگترین رودخانه ایران دارند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

زمانی اخترشناسان با این مشکل روبه‌رو بودند که بقیه نژاد انسانی را متقاعد سازند که زمین گرد است.
امروزه زیست شناسان با این وظیفه دشوار مواجه‌اند که انسان را متقاعد کنند که شالوده خود ساخته اش را رها سازد.
با توجه به مطالعات وسیعی که درخصوص زیست شناسی آرتمیا فرانسیسکانا صورت گرفته است، شناخت کاملی از این گونه وجود دارد که سبب شده تا در اکثر کشورها گونه آرتمیا فرانسیسکانا برای پرورش انتخاب شود،(در این بین نباید ویژگی‌های فیزیولوژیکی آن نادیده گرفته شود) غافل از اینکه پرورش این گونه بومی قاره آمریکا، با چنین دامنه وسیعی در بلند مدت می‌تواند پراکنش و تنوع زیستی سایر گونه‌های آرتمیا را تحت الشعاع قرار دهد و می‌تواند باعث از بین رفتن مفهوم تنوع و گوناگونی آرتمیا شود. از طرف دیگر می‌تواند به‌عنوان یک گونه مهاجم، حیات و تنوع سایر گونه‌ها و جمعیت‌های آرتمیا را به مخاطره اندازد.
آنچه تغییر تنوع زیستی آرتمیا را نسبت به سایر گونه‌های پرورشی آبزیان تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، نحوه انتقال غیرفعال آن به زیستگاه‌های دیگر توسط باد و پرندگان است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

دریای خزر به سمت شمال و جنوب با طولی بیش از ۱۲۰۰ كیلومتر و عرض متوسط ۳۲۰ كیلومتر گسترده است.
این دریاچه مساحتی حدود ۴۰۰هزار كیلومتر مربع (كمی بیش از مساحت كشور آلمان) را در بر می‌گیرد. طی سال‌های اخیر، دریای خزر مركز توجه روز افزون دنیا قرار گرفته است. كاهش جهانی ذخایر نفت و گاز و به طور همزمان، افزایش بهای مشتقات هیدروكربنی، اهمیت این منطقه را كه هنوز ظرفیت و رشد قابل توجهی برای اكتشاف نفت و گاز داراست، افزایش داده است.
به علاوه منطقه صاحب فرصت‌های زیادی در زمینه‌های مختلف از جمله منابع زنده و مسیرهای حمل و نقل و همچنین اكوتوریسم است. این احتمال وجود دارد كه تعاملات و دادوستدهای – البته پر مخاطره – جدید به افزایش دارایی‌ها بینجامد، اما سبب فشار بر جوامع روستایی سنتی و محیط زیست آنها نیز خواهد شد.
● پروژه‌های بزرگ با پیامدهای بزرگ
در دهه۱۹۳۰، كشور شوروی یك سری پروژه‌های عمومی عملیاتی بزرگ را در تمام پهنه اتحاد جماهیر شوروی برای تسخیر و رام كردن طبیعت آغاز كرد. هدف آنها، تسهیل دسترسی به منابع و ارتقای بهره‌وری صنعتی و كشاورزی به هر قیمتی بود.
به دنبال آن سدهای عظیم، كانال‌های متعدد و سیستم‌های آبیاری وسیع ساخته شده‌اند. این زیربناهای عظیم، تأثیر چشمگیری بر اكوسیستم‌های اطراف خود داشتند و اغلب زیان‌های بلندمدتی را به آنها تحمیل كردند. دریای خزر از این روند مستثنی نیست، چنان كه فعالیت‌های انجام شده در پیرامون آن، تعادل این زیست‌بوم شكننده را به مخاطره انداخته است.
سدهای متعدد و نیروگاه‌های تولید برق آبی، رودخانه‌های بزرگ مرتبط با ولگا را قطعه قطعه كرده‌اند. این مسئله رژیم هیدرولوژیكی آنها را تغییر داده و موجب تغییرات در سطح آب دریا و شدت رسوب‌گذاری در دلتای ولگا و در دهانه آن شده است. این روند، دسترسی ماهیان خاویاری (استروژن) به محل‌های تخم‌ریزی را نیز مختل كرده است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

كمبود آب در ایران یكی از عوامل محدود كننده اصلی توسعه فعالیتهای اقتصادی در دهه های آینده به شمار می رود، اما با کمال تاسف در كشور ما هنوز استفاده مطلوب از آب به شكل یك فرهنگ جایگاه خاص خود را پیدا نكرده است، به همین جهت دستیابی به تعادل نسبی در زمینه عرضه و مصرف آب یك اصل اساسی و ضروری است كه این مهم جز با ایجاد یك نظام جامع مدیریت آب میسر نیست.مجموعه اقداماتی كه تاكنون در كشور در ارتباط با تأمین آب كشاورزی، شهری و صنعتی انجام شده، عمدتاً در زمینه مدیریت تولید و عرضه آب بوده است و كمتر توجهی به مدیریت مصرف گردیده است.در نگرش جدید جهانی، آب كالایی اقتصادی- اجتماعی و به عنوان نیاز اولیه انسان محسوب می شود. هر چند آب یكی از منابع تجدید شونده به شمار می رود، اما مقدار آن محدود است. با توجه به رشد جمعیت، گسترش صنعت، بالا رفتن سطح بهداشت و رفاه عمومی، سرانه منابع تجدید شونده رو به كاهش می باشد. ایران با متوسط نزولات جوی ۲۶۰ میلی متر در سال از كشورهای خشك جهان و دارای منابع آب محدود است. عواملی همچون رشد جمعیت، نیاز به غذای بیشتر، ضرورت ارتقای سطح بهداشت و رفاه اجتماعی، توسعه صنعتی و حفاظت اكوسیستمها، تقاضای آب را روز به روز بیشتر می كند. با توجه به رشد جمعیت در ایران، سرانه منابع آب تجدید شونده سالانه كه در سال ۱۳۳۵، ۷۰۰۰ مترمكعب بوده، در سال ۱۳۷۵ به ۲۰۰۰ مترمكعب كاهش یافته و پیش بینی می شود كه تا سال ۱۴۰۰ به حدود ۸۰۰ مترمكعب كاهش یابد كه پایین تر از مرز كم آبی (۱۰۰۰ مترمكعب) است.با توجه به تقسیم بندی سازمان ملل متحد، در سال مزبور ایران نه تنها شرایط تنش و فشار ناشی از كمبود آب را تجربه خواهدكرد

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

● مقدمه
بر اساس پیش‌بینی یونسکو، منطقه خاورمیانه (از جمله کشور ما) در سال ۲۰۲۵ میلادی با کاهش سرانه منابع آب تجدیدپذیر و به‌تبع آن با تنش آبی یا کم‌آبی مواجه می‌باشد.
نظر به این‌که بخش کشاورزی، عمده مصرف‌کننده آب در تمام دنیا به ویژه در ایران با توجه به شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک می‌باشد؛ میزان آب تخصیصی به آن در کل جهان محدودتر خواهد شد. افزایش تقاضا در این بخش ایجاب می‌نماید که در راستای امنیت غذائی و کاهش بحران کمبود آب، تفکر برنامه‌ریزی در مدیریت بهینه‌سازی مصرف آب به‌صورت ساز و کارهای جامع و یک‌پارچه به موجود آید و کلیه بهره‌برداران آب کشاورزی نیز در آن مشارکت نمایند.(۲)
در این راستا، تشکل‌های آب‌بران (۳) به‌عنوان یکی از راهبردهای اساسی مطرح می‌باشد. اما اندیشه و تفکر مشارکت در این تشکل‌ها در سطحی بسیار ایده‌آلیستی و ایدئولوژیکی باقی مانده است و در عمل فاقد ابزارهای تحلیلی، روش‌های عملی و چارچوب تئوریکی کافی می‌باشد.
● الگوهای رتبه‌بندی مشارکت
میزان مشارکت با سطح مداخله افراد در تصمیمات سازمانی ارتباط مستقیم دارد. بدین ترتیب که مشارکت افراد واقع در اطراف هسته فعالیت سازمان، نسبت به افرادی که دورتر از آن قرار دارند و به همان اندازه میزان اهمیت خود در سازمان را ضعیف می‌پندارند، بیشتر است . این بدان معنا است که اگر انسان در تصمیم‌گیری‌های گروه شرکت کند ”خود“ او رشد و تکامل می‌یابد و پنداری که شخص از ”خود“ پیدا می‌کند، پنداری مثبت و در نتیجه تقویت‌کنندهٔ رفتار اجتماعی وی خواهد بود.

در تحقیقی دیگر که توسط وزارت کشور ایالات متحده در خصوص جلب مشارکت کارکنان انجام شده است، کارکنان به سه سطح علاقه‌مند غیر فعال، تا حدی فعال و فعال تقسیم شده‌اند.
● طیف‌بندی سطوح مشارکت
▪ مشارکت ایده‌آل: مشارکت در سطح بسیار بالا از حیث میزان حضور در مجامع عمومی و فعالیت عینی (رأی دادن به‌طور مرتب) و فعالیت ذهنی (توجه به کلیه امور مدیریتی و مسائل مادی و ظاهری تشکل‌ها).
▪ مشارکت آگاهانه: مشارکت اعضاء که در سطح پائین‌تری قرار دارند ولی باز هم بیان‌گر میزانی از توجه اعضاء به مسئولیت مشارکتشان است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب