مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آب یک ضرورت برای تمام انواع موجودات زنده روی کره زمین می باشد. هیچ جایگزینی برای این منبع محدود که بتواند جوامع انسانی را به طبیعت پیوند بدهد و به عنوان شاخص حیات اکوسیستم های کره زمین تلقی گردد، وجود ندارد.
●زندگی در دنیای بدون آب:
چرخه آب، در بین سیستم های اکو لوژیکی کره زمین یک تعادل حیاتی ایجاد می کند. گذر از بین نهرها، دریاچه ها، رودخانه ها و باتلاق ها، نشان می دهد که آب حتی در مناطق دور افتاده و نیز در چشم اندازهای شهری پرجمعیت، موجب ابقا حیات است. در هر مرحله از چرخه آب ، آلودگی های صنعتی، رشد کشاورزی و افزایش جمعیت بر کیفیت و میزان دسترسی به آب تاثیر می گذارد.بر اساس بیانیه سازمان ملل، آب می تواند به عنوان منبع طبیعی باشد که محدوده توسعه پایدار را معین کند. تعادل بین عرضه و تقاضا، از موارد و خواسته های در حال افزایش دست اندرکاران تامین و توزیع آب است. منابع محدود آب آشامیدنی سلامت انسان ها، اقتصاد جامعه و محیط زیست را در بسیاری از نقاط جهان تهدید می کند. بحران های جهانی آب از مرزها عبور کرده، در مسیر خود سرعت پیدا کرده و بر روی فرهنگ جوامع تاثیر گذاشته و کلیه موجودات زنده را تحت فشار قرار داده است.
●آیا ما می توانیم تشنگی خود را فرو بنشانیم؟
درحالیکه بیشتر از ۷۰ درصد از سطح کره زمین بوسیله آب پوشانده شده اما فقط ۳ درصد آن آب قابل آشامیدن است، که دو سوم آن نیز در یخ های قطب ها محسور بوده و یا آلوده شده است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

گزارش‌های فراوانی درباره تأثیر غیرمستقیم فعالیت‌های پراکنده مردم جهان بر هیدرولوژی و سیستم‌های آبی کره زمین، پیش‌بینی تأثیر گازهای گلخانه‌ای در گذشته و حال، درجه حرارت آینده کره زمین و سیستم‌های تبخیر و بارندگی منتشر شده است اما اطلاعات اندکی در مورد مکانیسم دیگری که انسان توسط آن می‌تواند بر سیستم‌های آبی در دیگر نقاط جهان تأثیر بگذارد منتشر گردیده، این ساز و کار که همانند تغییر آب و هوا نامرئی بوده و امروزه اهمیت بیشتری یافته است، تجارت جهانی می‌باشد.
مبادلات جهانی کالاهای مصرفی جابه‌جائی مقادیر متنابهی آب به‌صورت مجازی را به همراه دارد. بررسی تحقیقی در رساله دکترای آقای چاپاگین (chapagin) به عواقب تأثیرات این جریان جهانی مجازی آب بر اعتبارات ملی و بین‌المللی مرتبط با آب پرداخته است.
هم‌اکنون این مسئله روشن شده که مشکلات مرتبط با آب اغلب توسط مکانیسم‌هائی که خیلی فراتر از حوضه آبریز عمل می‌نمایند اتفاق می‌افتد، همچنین مشخص گردیده که کمبود و آلودگی آب در یک منطقه از جهان غالباً ارتباط نزدیکی با ساختار تجارت جهانی دارد. اگر چه اکثراً تجزیه و تحلیل فراوان و استفاده از آب شیرین در محدوده حوضه‌های آبریز انجام می‌شود اما امروزه بررسی این موضوع در حوزه جهانی اهمیت فزاینده‌ای یافته است.
تحقیقات نشان می‌دهد که تجارت جهانی به‌صورت غیرمستقیم بازده استفاده از آب در سطح جهان را افزایش داده و بر حوزه‌های ملی کشورهائی که با کمبود آب مواجه هستند تأثیر مثبتی گذاشته است. صرفه‌جوئی در منابع آبی کشورهائی که ذخائر آبی نسبتاً کمتری دارند به‌دلیل تأثیر مکانیسم واردات مجازی آب (واردات محصولاتی که وابستگی زیادی به آب دارند) موضوع قابل‌توجهی می‌باشد، با این‌وجود تهدیدهائی همراه با این موضوع وجود دارند که بایستی با در نظر گرفتن موارد زیر به وضوح مورد بررسی قرار گیرند:
۱) توسعه تجارت خارجی برای واردات موادغذائی مورد نیاز که در غیر این‌صورت بایستی در داخل کشور تولید شوند.
۲) خطرات فاصله گرفتن از خودکفائی غذائی و عوارض مرتبط با آن ناشی از تهدیدهای سیاسی
۳) افزایش محدوده‌های شهری در کشورهای واردکننده به‌دلیل کاهش اشتغال در بخش کشاورزی
۴) دسترسی کمتر اقشار کم‌درآمد به غذا
۵) افزایش مخاطرات زیست‌محیطی در کشورهای صادرکننده که به‌طور کلی در قیمت کالای تولیدشده به حساب نیامده است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

تابستان گذشته شهر استکهلم پایتخت سوئد شاهد حضور ۱۵۰۰ کارشناس آب از ۱۴۰ کشور جهان بود. این کارشناسان، به مناسبت هفته جهانی آب، در پایتخت سوئد گرد آمدند تا مشکلات جهان را در این زمینه مورد بررسی قرار دهند. به همین مناسبت، بنیاد بین المللی مدیریت آب، نتیجه تحقیقاتی را منتشر کرد که ۷۰۰ کارشناس از سراسر جهان روی آن کار کرده اند. بر اساس همین تحقیقات، امروزه یک سوم انسان ها یا در مناطقی زندگی می کنند که در آن ها زیاده روی در مصرف، سبب کاهش آب های سطحی و خشکی رودخانه ها می شود و یا به آب سالم و کافی دسترسی ندارند. رییس بنیاد بین المللی مدیریت آب، در کنفرانس استکهلم گفت: «در سال ۲۰۰۰ پیش بینی شد که تا سال ۲۰۰۵ یک سوم جمعیت جهان با مشکل کمبود آب روبرو خواهد شد. اما تحقیقات ما نشان می دهد که وضعیت بسیار بدتر شده است: با توجه به بحران کمبود فزاینده آب در کشورهائی مثل هند، چین، آمریکا و مکزیک، نمی توانیم با مساله آب مثل گذشته برخورد کنیم.» مساله، از دید کارشناسان به کمبود طبیعی آب مربوط نمی شود، بلکه ناشی از نوع برخورد انسان ها با این ماده حیاتی است.
در کنفرانس جهانی استکهلم، Asit K. Biswas دانشمند کانادایی جایزه آب استکهلم را دریافت کرد. وی به پیش بینی هایی که می گویند در آینده، جهان شاهد جنگ بر سر منابع آب خواهد بود اعتقاد ندارد. بیسواز می گوید: «من به آنچه همکارانم پیش بینی می کنند و رسانه های گروهی با اشتیاق به نقل آن می پردازند، اعتقاد زیادی ندارم. تا آن جا که به آب مربوط می شود، حق با آن ها نیست. آب به اندازه کافی در جهان وجود دارد. حتی اگر در سال ۲۰۵۰ جمعیت جهان به ۱۰ میلیارد نفر برسد، باز هم آب کافی خواهد بود. در تمام مناطق جهان، اگر با آب عاقلانه برخورد کنیم، مقدار آن کافی خواهد بود.»

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

سر منشأ اصلی یکی از بزرگ ترین بحران های زیست محیطی آینده جهان آب است: خشک شدن دریاچه آرال در آسیای مرکزی، افزایش تقاضا و کاهش منابع آب، با رشد ناسیونالیسم و رقابت میان پنج کشور آسیای مرکز ی توأم شده است که در نتیجه، مانع از دستیابی به یک راهکار منطقه ای و کارآمد برای جایگزینی سیستم مدیریت آب از نوع خاص اتحاد جماهیر شوروی سابق می باشد.
مقاله حاضر علت های ریشه ای این مسئله را مورد بررسی قرار داده و بر آن است نشان دهد کشمکش بر سر آب آسیای مرکزی را فرا گرفته و همین امر موجب ایجاد جو سیاسی ناآرامی است که آهنگ همکاری را کند کرده است. به طور اخص، کشورهای آسیای مرکزی به دنبال حل تضمین شده مسائل مرتبط با آب هستند؛ دغدغه های ملی برای توسعه اقتصادی، نیاز به کنترل تنش های قومی و شورش های اجتماعی و نیز میل به مدیریت زوال زیست محیطی و رشد جمعیت از دلایلی است که آنان را به این امر تحریص می کند. همچنین سعی شده است علل عدم موفقیت معاهده ها و مؤسسات منطقه ای در آسیای مرکزی – که نوعاً ابزارهای سود مندی جهت فراهم کردن زمینه های مشارکت قلمداد می شوند – بررسی گردند. در قسمت پایانی مقاله نیز، توصیه هایی جهت بهبود خط مشی های مدیریت آب در این منطقه، مشتمل بر امکان استفاده از مشکل قدیمی دریاچه آرال برای وارونه کردن جریانات موافق/ مخالف، ایراد شده است. بخش نخست این مطلب را باهم می خوانیم.
آب از اهمیت خاصی در منطقه آسیای مرکزی برخوردار است. پنج کشور قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان که از اتحاد جماهیر شوروی سابق جدا شدند، با مساحتی بالغ بر چهار میلیون کیلومتر مربع، وسیع تر از مساحت سه کشور هند و پاکستان و بنگلادش بوده و تقریباً ۶۰ میلیون نفر جمعیت دارند. بخش عمده آب آشامیدنی این منطقه از چشمه های رشته کوه های بلند پامیر و تی ین شان (Tien shan) در قسمت شرقی منطقه آسیای مرکزی تأمین می شود که به رودهای اصلی این منطقه یعنی جیحون و سیحون (که از غرب و شمال به سمت دریاچه آرال سرازیر هستند) می ریزند. به دلیل واقع شدن این منطقه در نواحی خشک و نیمه خشک مناطق کشاورزی جهان، کشاورزی تنها به روش آبیاری میسر است که مستلزم سیستم های پیچیده تقسیم منابع آب است. بیش از ۳۵۰۰ سال قبل، "بین النهرین" آسیای مرکزی محل اسکان جوامع پیشرفته و وابسته به آب بود که سیستم های آبیاری آنان، آب مورد نیاز میلیون ها هکتار زمین را فراهم می کرد. در اواخر قرن نوزدهم میلادی، پس از استیلای روسیه بر این مناطق، به منظور کشت وسیع پنبه، استفاده از فناوری های نوین آبیاری آغاز شد. منابع آبی آسیای مرکزی که روزگاری تمام نشدنی به نظر می رسید، در دهه های ۱۹۷۰-۱۹۶۰ میلادی رو به کاهش گذاشت.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

تولید آب شیرین از آب نمک می تواند مسئله کمبود آب جهان را حل نماید. طبق اعلامیه خبری مورخ ۱۶ دسامبر منتشر شده از سوی دانشگاه فلوریدا، محققین به فن آوری ای دست یافته اند که می تواند ازتلفات حرارتی نیروگاه های برق به عنوان منبع اصلی انرژی بهره گیری کند؛ پیشرفتی که موجب کاهش هزینه های نمک زدایی در برخی از نقاط جهان می شود.در حال حاضر، تعداد ۱۰۳۵۰ کارخانه در دنیا وجود دارد که روزانه بیش از ۳/۸ بیلیون گالن آب شرب برای جمعیت درحال رشد تولید می نمایند. این کارخانجات برای تبدیل آب شور به شیرین در پی روش های مقرون به صرفه و ارزان تری می باشند. "جمیز کلاسنر" و "رنوی می " از اساتید دانشگاه فلوریدای آمریکا به تکنولوژی جدیدی دست یافته اند که یک گام جلوتر از این اندیشه نوین می باشد.بنا به نظر این دو استاد، نیروگاه های برق در مرحله سردسازی و کارخانه های نمک زدایی به ترتیب به آب و گرما نیاز دارند. حال این سوال پیش می آید که چرا نیاز این دو سیستم با هم دریک جا تلفیق نشود؟ آنها بر این عقیده اند که با این روش هزینه ی تولید آب معادل یک ششم کارآمدترین سیستم ها ی فعلی است .

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آمار مربوط‌ به‌ بحران‌ روبه‌ وخامت‌ آب‌ در جهان‌ از جمله‌ اخباری‌ است‌ كه‌ برای‌ هر شنونده‌یی‌ تكان‌دهنده‌ است‌ و برخی‌ را با احساس‌ عجز همراه‌ می‌كند.
در حال‌ حاضر ۴۰ درصد جمعیت‌ جهان‌ با كمبود آب‌ مواجهند و افراد مبتلا به‌ بیماری‌هایی‌ كه‌ به‌ وسیله‌ آب‌ منتقل‌ می‌شوند، نیمی‌ از تخت‌های‌ بیمارستانی‌ را اشغال‌ كرده‌اند.
امكان‌ افزایش‌ منابع‌ آب‌ شیرین‌ جهان‌ وجود ندارد و تنها كاری‌ كه‌ می‌توان‌ كرد، بهبود روش‌های‌ استفاده‌ از آن‌ است‌. رشد جمعیت‌ جهان‌ پیش‌ از آنكه‌ به‌ مرحله‌ ثبات‌ برسد تا آینده‌یی‌ نامعین‌ ادامه‌ خواهد داشت‌. بیماری‌هایی‌ كه‌ توسط‌ آب‌ منتقل‌ می‌شود هم‌اكنون‌ در هر هشت‌ ثانیه‌ جان‌ یك‌ كودك‌ را می‌گیرد. آب‌ در حال‌ تمام‌ شدن‌ نیست‌ بلكه‌ مشكل‌ این‌ است‌ كه‌ بطور مرتب‌، تعداد كسانی‌ كه‌ در مصرف‌ آن‌ شریك‌ می‌شوند، افزایش‌ می‌یابد. تغییرات‌ جوی‌ نیز بر منابع‌ آب‌ تاثیرگذار است‌ اما این‌ تاثیرات‌ قابل‌ پیش‌بینی‌ نیستند. برخی‌ مناطق‌، خشك‌تر و برخی‌ مناطق‌ مرطوب‌تر خواهند شد. بیابان‌ها به‌ احتمال‌ زیاد گسترش‌ می‌یابند و رودخانه‌ها كم‌آب‌تر می‌شوند، اما تعداد وقوع‌ سیل‌ افزایش‌ خواهد یافت‌. سازمان‌ ملل‌ متحد هشدار داده‌ است‌ كه‌ در حال‌ حاضر ۴۰ درصد از مردم‌ جهان‌ هنوز از داشتن‌ ابتدایی‌ترین‌ امكانات‌ بهداشتی‌ محرومند و اگر جهان‌ با میزان‌ فعلی‌ به‌ مصرف‌ آب‌ ادامه‌ دهد تا سال‌ ۲۰۲۵ میلادی‌ بیش‌ از دو میلیارد و ۷۰۰ میلیون‌ نفر در جهان‌ با كمبود آب‌ مواجه‌ خواهند شد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

همانگونه كه تنفس هوا امری بدیهی است مصرف آب هم نیاز حیاتی است . سابقا تصور می شد منابع آب نامحدودند ، اما امروزه حتی كشورهای پیشرفته ، محدودیت منابع آبی را درك نموده اند. آب كیمیاترین منابع موجود در جهان است و از اساسی ترین الزامات فعالیتهای بشری محسوب می شود و اهمیت زیست محیطی آن را نمی توان نادیده انگاشت. متاسفانه فعالیت های بشری موجبات تنزل كمی و كیفی منابع آب را فراهم ساخته است. پیش بینی های تكان دهنده به مدد آمار، وضعیت منابع آب جهان را بسیار مخاطره آمیز نشان می دهد . سیاره زمین ( سیاره آب منظومه شمسی ) با كمبود آب روبرو شده است .فعالیتهای مخرب و استفاده نا كار آمد منابع آب و در كنار آن افزایش جمعیت و افزایش تقاضای آب منابع آب را در چند دهه اخیر به شدت محدود نموده است.سازمان ملل اظهار می دارد كمبود منابع آب سبب كاهش زمین های كشاورزی گردیده است و تولید مواد غذایی در دهه های اخیر به شدت مخاطره آمیزمی نماید .كمبود منابع آب به عنوان تهدیدی جدی برای حیات بشر مطرح است . تغییرات آب و هوایی و كاهش جنگل های بارانی ، كاهش ضخامت لایه ازن همه و همه كمبود آب را تشدید می كنند.كمبود آب اثرات جانبی و غیر مستقیم نیز دارد.نظیرافزایش فقر و گرسنگی ، تخریب اكوسیستم ، بیابان زایی ، تغییرات آب و هوا و حتی صلح جهانی را مورد تهدید قرار می دهد . جهان امروز می بایستی با مشاركت دولت ها و بخش خصوصی در یافتن یك راه حل فوری و اضطراری برای پاسخگویی به بحران آب قدم های جدی تری بردارد.بررسی آماری میزان مصرف آب ، وضعیت آب در جهان را روشن تر می سازد. به طور میانگین در سطح جهانی آب شرب و بهداشت ۱۰ درصد مصارف را تشكیل می دهند و فعالیتهای صنعتی ، تفریحی و تجاری و سایر حدود ۲۰ درصد و كشاورزی به تنهایی ۷۰ درصد منابع آب را مصرف می نماید . در برخی از كشورها به ویژه كشورهای آفریقایی در مناطق صحرایی و ساحل آفریقا ۹۰ درصد منابع آب صرف كشاورزی می گردد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

كل آب موجود در كره زمین ۱۳۸۶ میلیون كیلومتر مكعب است، كه در سه لایه : اتمسفر (بالای زمین ) ، بیوسفر یا زیست كره (روی زمین) ، لیتوسفر یا سنگ كره (زیرزمین) ، دیده می شود.
اتمسفر: در لایه بالایی یا اتمسفر، ابرها، جلوه وجود آب هستند. این آب ناشی از حركت رطوبت ، تراكم و تبرید است . آب به صورت رطوبت حتی در هوای صاف و بدون ابر هم وجود دارد كه به علت تبخیر از لایه سطحی اقیانوس ها سطح خاك و تبخیر تعریق گیاهان بدست می آید.۹۰% از تبخیر جهان تنها از سطح اقیانوس ها صورت می گیرد جنگلهای جهان حدود ۸% از رطوبت را به وجود آورده و بقیه از سایر سطوح حاصل می شود. این چرخه ، مداوم ادامه دارد و حجم آن ثابت است .آبهای موجود در اتمسفر را معادل ۱۲ هزار و ۹۰۰ كیلومترمكعب تخمین زده اند كه معادل یك هزارم كل آب موجود در جهان است. این مقدار آب اگر به یك باره فرو ریزد می تواند كل سطح كره زمین، كه حدود ۵۱۶ میلیارد كیلومتر مربع است را در یك لایه به ارتفاع ۵/۲ سانتیمتری، بپوشاند.
روی كره یا آب های سطحی:
آبهای سطحی دنیا حدود یازده میلیون و ۶۳۰ هزار كیلومتر مكعب است . حجم آبهای شیرین كره زمین معادل ۳۵۰۳۰ هزار كیلومتر مكعب بوده كه ۲ هزار و ۱۲۰ كیلومتر آن در رودخانه ها جاری و ۱۰۲ هزار كیلومتر مكعب آن در دریاچه ها و باتلاق های محصور در خشكی ها هستند. ۲ درصد از این آب ها تنها در یك دریاچه به نام بایكال و ۲۰ درصد در دریاچه های ۳گانه آمریكا، هورون، میشیگان ، سوپریور و بقیه در دریاچه های پراكنده جهان در فنلاند، روسیه، سوئد، آلمان، سوئیس ، آفریقا و ... پراكنده اند. سهم ایران برای دریاچه های بختگان با وسعت با وسعت ۶۱۰ كیلومتر مربع فقط معادل ۹۱۵% كیلومتر مكعب ، برای دریاچه های گهر ۶ هزارم كیلومترمكعب، دریاچه تار ۷ هزارم كیلومترمكعب و دریاچه ارومیه ۵۰ كیلومترمكعب است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب