مرجع تخصصی آب و فاضلاب

سیر تولید در صنعت آب کشور، مشکلات و موانع پیش روی تولیدکنندگان و نظارت و حمایت دولت دغدغه‌هائی است که دست‌اندرکاران با آن روبه‌رو هستند. در این مبحث ماحصل گفتگوی خسرو رفیعی مدیرمسئول نشریه مهرآب با آقایان مهندس احمد رحمان‌داد مدیرعامل شرکت آدلران، مهندس سیدحسین طالب‌پور مدیرعامل شرکت آب ایران، با موضوع بحران تواید در صنعت آب کشور از نظرتان می‌گذرد.
● رفیعی: سال گذشته قرار بر این بود که عملیات لوله‌گذاری فاضلاب تهران بودجه‌ای اختصاصی پیدا کند که انجام نشد و قرار بود که از سازمان صندوق توسعه اسلامی اقدام شود که در آن‌جا هم موفق نبودیم. از طرف دیگر ۵ میلیارد تومان از طریق بودجه‌های عمومی قرار بود که به فاضلاب تهران داده شود که متأسفانه آن هم عملی نشد و از همه مهمتر این تعرفه‌هائی که برای شبکه فاضلاب تهران پیش‌بینی شده به یکباره قیمت انشعاب‌های تهران به یک دهم سال گذشته رسیده که این امر باعث شده که مشترکین سال‌های گذشته برای پس گرفتن حق انشعاب خودشان مراجعه کردند
نتیجه این‌که درآمد پائین آمد و بودجه اختصاص پیدا نکرد آن هم برای طرح فاضلاب تهران که مهمترین طرح محیط زیستی کشور اعلام شده، به هر حال بحث بحران آب با بارش نسبتاً خوب امسال کمی تلطیف شد اما اوضاع این‌گونه نخواهد ماند. با توجه به مسائل گفته شده موقعیت صنعت آب را نسبت به چند سال پیش چگونه می‌بینید؟ و به نظر شما ما در حال پیشرفت هستیم یا درجا زدن؟ به‌خصوص که امروز بحث خصوصی‌سازی هم مطرح است؟
● طالب‌پور: بنده از سال ۵۱ در این صنعت حضور دارم، کار را در یک شرکت تصفیه استخر آغاز کردم. بعد در سال ۵۶ شرکت آب ایران را تأسیس کردیم.
تا قبل از سال ۵۷ به شرکت‌ها برای معرفی رسوب‌گیری مراجعه می‌شد، به علت کم بودن هزینه دیگ بخار شرکت‌ها خیلی به رسوب‌گیر توجه نمی‌کردند و اما پس از سال ۵۷ به علت واقعی شدن هزینه دیگ بخار با دلار ۷ تومان کسی دیگ بخار تحویل به آنها نمی‌داد که کم‌کم به سراغ رسوب‌گیر و سخت‌گیر آمدند و به دنبال اطلاعات در این زمینه بودند اما در همین مقطع زمانی یعنی سال ۵۷و۵۸و۵۹ هم به دلیل جنگ و هم به دلیل مسائل دیگر شاهد تعطیلی بودیم و در مورد استخرهای خانگی حتی صحبت هم نمی‌شد. لذا این صنعت هم‌چنان درجا زد تا این‌که کم‌کم بحث درخواست آب مطرح شد و اولین نمایشگاه توسط مهندس زنگنه به نام آب و آب و فاضلاب و کشاورزی در نمایشگاه بین‌المللی راه‌اندازی شد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

کم آبی و پس لرزه های ناشی از آن بیش از هر موضوع دیگری کشور ایران را درسال ۸۷ تحت تاثیر خود قرار داده است. با گذشت ۴ ماه از سال ، طی ماه های اخیر بر اساس آمارهای موجود وضعیت ذخیره آب سدهای کشوردروضعیت هشدار قرار گرفته و به تبع آن تولید برق ، تا مین آب شرب شهرهای کوچک و بزرگ و روستاهای کشور و همچنین آب لازم برای کشاورزی در مناطق مختلف کشور از این بحران تاثیر پذیرفته اند. خشکسالی و کم آبی سال آبی ۸۶ و ۸۷ در منطقه و ایران یکی ازخشکسالیهای کم سابقه در دهه های اخیر ایران است.
ایران به دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه خشک جغرافیایی که دو سوم خاک کشور را فرا گرفته و بخش کوچکی از آن را جلگه های حاصلخیز تشکیل داده از جمله مناطقی است که طی سال های متمادی هر از گاهی با بحران خشکسالی مواجه بوده است.
به طوری که اگر بارندگی و بارش در سال آبی که از نیمه دوم سال آغاز شده و اواخر نیمه نخست سال بعد به پایان می رسد در حد کافی نباشد انواع و اقسام هشدارهای مربوط به آن از جمله جیره بندی و امثال آن به موضوع روز جامعه تبدیل می شود. در ماه های ابتدای نیمه دوم سال ۸۶ بسیاری از دستگاه های دست اندرکار در موضوع آب و خشکسالی خبر از سالی همراه با ۲۰ درصد کاهش بارندگی برای ایران داده بودند اما آمارهای اواخر بهمن به نحوی بود که ۲۵ درصد کاهش را نشان می داد و اسفندماه نیز خشک ترین ماه های سال در ۴۰ سال اخیر برای کشور رقم خورد تا به فاصله چند ماه بعد بسیاری از استان های ایران در مرز خشکسالی به سر برند.براساس آمارها، در مجموع سال آبی اخیر ۱۰۰ میلیارد مترمکعب کاهش بارش را نسبت به متوسط داشته ایم و کشور با ۲۰ میلیارد مترمکعب کاهش روان آب مواجه شده است.
از سوی دیگر با وجود کمبود میانگین بارندگی در کشور و وجود منابع آب معدود، دو برابر شدن جمعیت کشور طی چند سال گذشته، سرانه آب را در کشور افزایش داده است. بر این اساس طی دهه های اخیرانجام پروژه های سد سازی برای تامین آب و نیروی برق در کشور مورد توجه قرار گرفته و طی سال های گذشته دولت ها را واداشته تا منابع عظیمی از پول را در راه تامین این امر سرمایه گذاری کنند تا جاییکه ایران جزو سه کشور بزرگ سدساز منطقه قرار گرفته است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آب اکنون حکم نفت را پیدا کرده است. سیاستمداران غربی و مصرف کنندگان از افت اوضاع اقتصادی و افزایش بهای نفت ناخشنود هستند، اما از شرق آفریقا خبر می رسد در حالی که اکثریت فزاینده مردم جهان با کمتر از یک دلار در روز سر می کنند، حالا دعوا بر سر مایعی که سوخت بدن انسانها است بیشتر از مایعی است که سوخت خودروهای آنها است.
من (نگارنده این سطور) چهار ماه گذشته را به گزارش خبرهایی از اتیوپی و کنیا در باره آب گذرانده ام. این دو کشور طلایه دار بحران جهانی عن قریب بر سر آب هستند. در ژانویه سال میلادی جاری بعد از آنکه به اتیوپی رسیدم، مدیر یکی از سازمانهای غیردولتی امور آب به من گفت:”الکس، همانطوری که می دانی، جنگ جهانی سوم بر سر آب خواهد بود، نه بر سر نفت.” طی چند ماه بعد من مشابه این حرف را از امدادگران و محققان مختلفی در سراسر آن منطقه شنیدم. در آن کشورها، زنان هر روز برای جمع آوری آب کیلومترها راه می روند، کاهش آب رودخانه ها کشاورزان آفریقایی را به جان هم انداخته و به منازعات مرگباری کشانده و تلاش برای آبیاری مناطق کشاورزی نیز باعث کاهش ذخایر آبی شهرها شده است. تصویر بزرگتری که خبرهای کوچکتر به آن اشاره دارد، فاجعه زیست محیطی قحطی آب و مناقشه بر سر منابع آن است که میلیونها نفر را با تبعاتش مبتلا خواهد ساخت.
مناطق مختلفی از اراضی حاصلخیز کوهستانی اتیوپی مملو از اردوگاههای پناهندگانی است که بواسطه جنگ و مناقشه بر سر آب در دیگر نقاط آن کشور آواره شده اند.
چند کیلومتر آن طرف تر از شهر باستانی و مسلمان نشین حراره و در امتداد بستر خشک یک رودخانه، یکی از همین اردوگاهها واقع شده که ۵۰۰۰ سومالی تبار را در خود جا داده است. آنها از درگیریهای قبیله ای در منطقه اوگادن بر سر آب و مرتع فرار کرده اند. این اردوگاه متشکل از کلبه ها و آلاچیق های چوبی با روکشهای پلاستیکی و یا هر چیز دیگری است که خانواده ها توانسته اند از میان زباله ها پیدا کنند تا با آن خود را در برابر تابش آفتاب سوزان استوایی حفاظت کنند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

اصل ۴۴ قانون‌اساسی سیاست‌های کلی نظام را به بخش دولتی، تعاونی و خصوصی تقسیم و وظایف هر بخش را مشخص می‌سازد.
بخش دولتی شامل کلیه صنایع بزرگ و مادر، بازرگانی خارجی، معادن بزرگ، بانکداری؛ بیمه، تأمین نیرو، سدها و شبکه‌های بزرگ آب‌رسانی، رادیو و تلویزیون، پست و تلگراف و تلفن هواپیمائی، کشتیرانی، راه و آهن و مانند اینهاست که به‌صورت مالکیت عمومی در اختیار دولت است.
بخش تعاون شامل شرکت‌ها و مؤسسات تعاونی تولید و توزیع است که در شهر و روستا بر طبق ضوابط اسلامی تشکیل می‌شود و بخش خصوصی شامل آن قسمت از کشاورزی، دامداری، صنعت، تجارت و خدمات می‌شود که مکمل فعالیت‌های دولتی و تعاونی است.
شتاب بخشیدن به رشد اقتصادی، گسترش مالکیت در سطح عموم مردم به‌منظور تأمین عدالت اجتماعی، ارتقاء کارآئی بنگاه‌های اقتصادی و بهره‌وری منابع مادی و انسانی و فناوری، افزایش رقابت‌پذیری در اقتصاد ملی، افزایش سهم بخش‌های تعاونی و خصوصی در توسعه اقتصادی، کاهش بار مالی و مدیریتی دولت در تصدی فعالیت‌های تجاری، اقتصادی، خدماتی از جمله اهداف اصل ۴۴ قانون اساسی است.
خصوصی‌سازی و ایجاد تعاونی‌ها در جهان امروز به‌عنوان ابزاری است جهت ایجاد انگیزه در افزایش کارآئی و پیشرفت، کیفیت محصول صنایع و خدمات مورد استفاده قرار می‌گیرد. یکی از مشکلات دولت‌ها در طول تاریخ وابسته کردن اکثر تولیدات، خدمات، تجاری و صنعت به دولت بوده و آن را در انحصار قرار داده و نوعی بی‌تفاوتی و دلسردی را موجب گردیده‌اند. کشورهای توسعه یافته در این زمینه برای کاهش فعالیت‌ها در بخش دولتی حرکت‌های وسیعی را از چندین دهه قبل آغاز کرده‌‌اند که در بسیاری موارد موفق عمل کرده و در برخی از فعالیت‌ها تجربه شکست را هم داشته‌اند و خصوصی‌سازی را نباید در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه با یکدیگر مقایسه کنیم.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آب را به خاطر بسپار شرایط زیست محیطی با بروز پدیده خشکسالی سخت می شود

مصرف بی حد و حصر، آب را به «تشنگی» کشانده ایم و هنوز ادامه می دهیم. خشکسالی و کم آبی به تازگی ما را غافلگیر نکرده است چون اقلیم ما همیشه روزگار با کمبود آب مواجه بوده و خواهد بود. به عبارت دیگر ما عنصر آب مایه حیات را با اسراف، بدون هیچ نوع کنترل، حس مسئولیت پذیری و فرهنگ سازی در مصرف بهینه غافلگیر کرده و اینک با رفتار خود، در مضیقه آب قرار گرفته ایم. همچنان که پیش بینی می شود محصولات زراعی به ویژه از نوع دیم کاهش یابد.

اکنون ناگزیریم کمربندهای صرفه جویی را با غلبه بر افراط و بی خیالی، محکم ببندیم اگر طالب آنیم که با خشکسالی مقابله کنیم، آب همچون گذشته در سیستم لوله کشی خانه و مغازه و دشت و اداره و وزارتخانه و ... جریان مناسب داشته باشد.
مردم و متولیان امور از وضعیت و میزان آب کشور اطلاع جامع و کامل دارند و راهکارهای مقابله با خشکسالی را در صرفه جویی عمومی می دانند اما این سوال پیش می آید، دستگاه های مربوطه و مدیریتی تا چقدر فرهنگ سازی کرده اند؟ راه های مشهود همگانی در سراسر کشور در زمینه مصرف بهینه چه طور و چگونه بوده است؟... گرچه گفته شده تعدادی کتابچه حاوی راهنمایی و توصیه برای مردم چاپ شده است، اما چند در میلیون از مردم شهرنشین و روستانشین توانسته اند از این نوع کتابچه ها بهره مند شوند؟آیا اصلاً تبلیغی حداقل به حد تبلیغات خرید تنقلات، در رسانه ها انجام شده است؟
جای خالی فرهنگ سازی
کنار پیاده رو در حاشیه باغچه روبروی مغازه اش دقایقی است که به بدنه یک وسیله جا به جا کردن کالای سبک وزن، تکیه زده و با آشنایی گرم صحبت است.
پس از خداحافظی با او، به سراغ «عابد» مغازه دار و فروشنده وسایل تزئینی اتومبیل می روم. از او درباره علت عدم رعایت مردم در مصرف درست آب، برق و ... می پرسم. وی معتقد است که فرهنگ سازی کامل و فراگیر از طریق رسانه های جمعی و متولیان مربوطه صورت نگرفته ، در حالی که این یک ضرورت است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

الگوی مصرف بهینه برای صرفه جویی در مصرف آب به شرح زیر اعلام شد:
▪ جدول استاندارد مصرف آب آشامیدنی براساس ۱۳۰ لیتر برای یک نفر در روز
ـ استحمام ۴۳ لیتر نظافت خانه و آبیاری باغچه ۵/۸ لیتر
ـ دستشویی ۲۶ لیتر کولر و تهویه ۵/۴ لیتر
ـ لباسشویی ۵/۱۷ لیتر آشامیدنی و غیره ۵/۴ لیتر
ـ پخت و پز ۱۳ لیتر ظرفشویی ۱۳ لیتر
ـ جمع کل ۱۳۰ لیتر در روز
رروش هایی که در خانه، محل کار و یا در سطح شهر می توان این الگو را پیاده کرد، به شرح زیر پیشنهاد می شود:
▪ موقع مسواک زدن شیرآب تصفیه شده را باز نگذارید.
▪ آب پخش کن دوش حمام را با نوع جدید آن (سردوش مصرف) تعویض کنید.
▪ برای آب دادن به درختان، درختچه ها، بوته ها و گل ها از روش آبیاری قطره ای استفاده کنید.
▪ برای دوش گرفتن در حمام، زمان بگیرید و آن را به کمتر از ۵ دقیقه برسانید، با این روش ماهیانه حدود ۴۰۰۰ لیتر آب صرفه جویی خواهد شد.
▪ بهتر است برای شستن سبزی ها ابتدا آنها را در ظرفی بخیسانید و سپس آب بکشید.
▪ از جریان آب به منظور آب شدن یخ گوشت یا دیگر مواد غذایی منجمد استفاده نکنید، برای آب شدن یخ مواد خوراکی منجمد، آن را در هوای آزاد قرار دهید.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

این یک واقعیت غم‌انگیز است که صدها میلیون نفر در کشورهای فقیر به آب کافی دسترسی ندارند. پدیده رایج در این کشورها آن است که زن‌ها در حالی که سطل‌های سنگینی در دست دارند یا آنها را روی سر نگه داشته‌اند، چندین مایل راه می‌روند تا فقط آب به خانه بیاورند. در بسیاری از شهرهای جهان سومی، نرخ پوشش (نفوذ) آب نامناسب بوده و اغلب کمتر از نیمی‌‌‌‌از جمعیت را پوشش می‌دهد. آبی که به این صورت به خانه‌ها منتقل می‌شود، تنها باعث درد و رنج افراد نمی‌‌‌‌گردد، بلکه قیمت آن نیز زیاد است. هزینه‌های این آب بین ۵ تا ۲۰ برابر هزینه آب لوله‌کشی است. برای کسی که زندگی خود را با درآمد چند دلار در روز می‌گذراند، این هزینه اضافی مهم است. البته این هزینه میزان سرخوردگی ناشی از این کار و هزینه مربوط به زمان و خستگی را شامل نمی‌شود. که اگر آن را هم اضافه کنیم، به رقمی بسیار فراتر از این می‌رسیم. بسیاری از اوقات این مقدار آب آورده شده، خیلی زود به خاطر نیاز‌هایی مثل استحمام، آشپزی و نظافت مصرف شده و بنابراین فردی– که معمولا زن خانه است - باید بازگشته و دوباره آب بیاورد.
بدتر اینکه این منابع آب غالبا کثیف بوده و حاوی بیماری می‌باشند.
هر ساله صدها هزار کودک به علت ابتلا به اسهال جان خود را از دست می‌دهند و این در حالی است که بسیاری از آنها به خاطر نوشیدن آب نامناسب به این بیماری مبتلا می‌شوند. این اسهال منجر به مرگ می‌شود، زیرا کودکان، آبی که به اندازه کافی تمیز بوده و قابل‌شرب باشد در دسترس ندارند تا بتوانند با استفاده از آن آب مورد نیاز بدن خود را تامین کنند. در حال حاضر آب کثیف نسبت به ایدز جان افراد بیشتری را می‌گیرد. اما متاسفانه سیاستگذاری در مورد آب، موضوعی داغ نیست و توجه چندانی بدان صورت نمی‌گیرد، اما چه این موضوعی داغ باشد، چه نباشد، آب نامناسب، یکی از بزرگ‌ترین مشکلات جهان امروز است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

● کم آبی گریبان همه را می گیرد
مشکل آب به مناطق خاص محدود نمی شود و به یک مسئله جهانی مبدل شده است امروز بیش از ۵/۱ میلیارد نفر به آب سالم و کافی دسترسی ندارند و اگر بهبودی در این زمینه صورت نگیرد پیش بینی می شود تا سال ۲۰۴۰، دست کم ۵/۳ میلیارد نفر از مردم جهان با کمبود آب روبه رو شوند؛ یعنی تقریبا ۱۰ برابر سال ۱۹۹۵ . به این ترتیب تا سال ۲۰۵۰، دو سوم جمعیت جهان در مناطقی زندگی خواهند کرد که با کمبود مزمن و گسترده آب روبه رو هستند.
از آمارها روشن می شود که بسیاری از انسان ها برای رفع نیاز های ابتدایی خود به آب کافی دسترسی ندارند. میلیون ها نفر برای نوشیدن، شست وشو و آشپزی آب کافی در اختیار ندارند و وسعت این مشکل بی انتهاست و در بسیاری از مناطق وضع روز به روز وخیم تر می شود. آغاز این بحران هم اینک در چین، آفریقا، هند، تایلند، مکزیک، مصر و ایران نمایان شده است. رودخانه های اصلی دنیا شامل نیل در مصر، گنگ در جنوب آسیا، رود خانه زرد چین و کلرادوی آمریکا به شدت تهدید می شوند. حتی ۳۳ رودخانه اصلی انگلیس اکنون کمتر از یک سوم آب دارند. کاهش آب رود دانوب نیز به صنعت گردشگری و ماهیگیری صدمه زده است.
آب دریاچه چاد که منبع تامین آب برای بیست میلیون نفر در شش کشور شمال آفریقاست، در چهل سال اخیر نود و پنج در صد کاهش یافته است.جنگ بر سر آب طبق پیش بینی های یک دهه اخیر، در نقاطی همچون کشمیر در حال وقوع است. بخش گسترد ه ای از آب مصرفی پاکستان از مناطق کشمیر تامین می شود که هم اکنون تحت کنترل هند است. مشکلاتی چون خشکسالی دور ه ای و گسترش بیابان ها افزایش یافته و تشدید می شود.
با افزایش سن جمعیت و آسیب پذیری آن در برابر بیماری های عفونی، آب آلوده می تواند مشکلات جدی تری را به همراه آورد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب